Λίγοι τον γνωρίζουν, όμως ο Στιβ Άρτσιμπαλντ έχει μια εκπληκτική ιστορία, που περιλαμβάνει την Τότεναμ, την Μπαρτσελόνα, τον Φέργκιουσον και τον Μαραντόνα!
«Σε όλη μου την ποδοσφαιρική καριέρα, ένιωσα άγχος μόλις μία φορά, στο ντεμπούτο μου με την Κλάιντ απέναντι στην Άιρ Γιουνάιτεντ. Δεν θα συμβεί ξανά». Ο Στιβ Άρτσιμπαλντ μπορεί να μην σας λέει πολλά, όμως σίγουρα είχε κότσια, αφού η παραπάνω δήλωση προέρχεται από την παρουσίασή του στην Μπαρτσελόνα, όταν ήρθε για να αντικαταστήσει τον μυθικό Ντιέγκο Μαραντόνα. Ο Αργεντίνος όταν πάτησε στο Καμπ Νου ζήτησε ένα πορτοκάλι κι έδωσε μία παράσταση στο κοινό, κλωτσώντας το για ώρα στον αέρα σαν να ήταν ποδοσφαιρική μπάλα. «Εγώ δεν χρειάζομαι φρούτα. Για μένα θα είναι μαγικό αν δεν ιδρώσω από την έξαψη, χαιρετώντας τους νέους συμπαίκτες μου».
Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, ο Άρτσιμπαλντ γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Ρούθεργκλεν, ένα από τα πιο κεντρικά προάστια της Γλασκώβης, και κατά τα εφηβικά του χρόνια σταμάτησε το σχολείο για να πραγματοποιήσει το όνειρο του και να γίνει… μηχανικός αυτοκινήτων. Κάποιοι φίλοι του στην σχολή εκπαίδευσης τον παρότρυναν να παίξει μαζί τους ποδόσφαιρο στην τοπική Κρόφτφουτ, από την οποία μεταπήδησε στη Φέρνχιλ και λίγο πριν ενηλικιωθεί έκανε την τύχη του!
Χωρίς να το περιμένει και με το ταλέντο του να μην έχει ακόμα αναγνωριστεί, έλαβε μέρος στα δοκιμαστικά της Ιστ Στέρλινγκ για ερασιτέχνες της περιοχής. Μπορεί το καλύτερο σενάριο να έμοιαζε η συμφωνία για ένα ταπεινό χαρτζιλίκι σε έναν σύλλογο εθνικής εμβέλειας, όμως ο Άρτσιμπαλντ ήταν τόσο πειστικός, που ένας σκάουτ της Κλάιντ της δεύτερης κατηγορίας εντυπωσιάστηκε αρκετά για να του προτείνει επαγγελματικό συμβόλαιο.
Μετά την πρώτη του μέτρια χρονιά η ομοσπονδία προχώρησε σε ολική αναδιάρθρωση των πρωταθλημάτων, με την κορυφαία κατηγορία να περιορίζεται σε μόλις δέκα ομάδες, που θα έπαιζαν μεταξύ τους τέσσερις φορές κάθε χρόνο. Η Κλάιντ και οι υπόλοιποι σύλλογοι της δυναμικής της σχεδόν καταδικάστηκαν σε «ισόβια» μακρυά από το ανώτατο επίπεδο και η εξέλιξη του Άρτσιμπαλντ οδήγησε στη σχετικά σύντομη πώλησή του στην Αμπερντίν τον Ιανουάριο του 1978.
Έναν χρόνο νωρίτερα το ίδιο δρομολόγιο είχε ακολουθήσει ο εμβληματικός τεχνικός Μπίλι ΜακΝιλ και στο πρόσωπο του πρώην παίκτη του, είχε διακρίνει ένα σπάνιο ταλέντο, που χαραμίζοταν στα «χωράφια» της δεύτερης κατηγορίας. Μόλις ο Άρτσιμπαλντ κατέφθασε στο Πίτοντρι του ανακοινώθηκε πως από εδώ και πέρα θα προπονείται σε μία νέα θέση. Βλέπετε στην Κλάιντ η παρουσία του στο κέντρο ήταν αρκετή για να επηρεάσει καθολικά το παιχνίδι της ομάδας, όμως η Αμπερντίν απαιτούσε την τακτική του μόρφωση σε έναν ρόλο που θα μπορούσε να αναδείξει πλήρως το ταλέντο του.
Εκείνη την περίοδο το 4-4-2 λατρευόταν ως θρησκεία, με το επιθετικό δίδυμο ενός ψηλού κι ενός κοντού να είναι η απαραίτητη συνταγή της επιτυχίας. Ο ΜακΝιλ είχε στον ρόλο του «κοντού» τον σπουδαίο Τζο Χάρπερ (πρώτο σκόρερ στην ιστορία του συλλόγου), όμως οι δοκιμές του για να βρει τον «ψηλό» είχαν αποτύχει. Στο μυαλό του ο Άρτσιμπαλντ ήταν ιδανικός και η επιτυχία αυτής της κίνησης δεν άργησε να φανεί. Στους πρώτους έξι μήνες αυτής της συνεργασίας το απίθανο δίδυμο παρήγαγε 16 γκολ, με την Αμπερντίν να χάνει τον τίτλο την τελευταία αγωνιστική μετά από μία ισοπαλία με τη Χιμπέρνιαν.
«Ήμουν τυχερός να μάθω τη θέση από τον Τζο Χάρπερ. Κάθε φορά που έβαζε ένα γκολ, ερχόταν και μου έλεγε πως το επόμενο ήταν δικό μου. Έως τότε πίστευα πως αν σκόραρα θα ήμουν ο ήρωας, η δουλειά μου τελείωνε, όμως ο Τζόι μου έδειξε πως αυτό δεν ισχύει. Ήταν ένας μικρός τύπος, όμως είχε απίστευτη κίνηση, ήταν σκληρός και δυνατός. Τα τελειώματα του ήταν εκπληκτικά και ήταν γεννημένος σκόρερ. Μου εξηγούσε πως πρέπει να συνεργαστούμε και όλα τα έκανε να φαίνονται απλά, όμως όταν τα δοκίμαζα ήταν εξαιρετικά δύσκολα».
Άπαντες περίμεναν τους δύο τους να απογειωθούν την επόμενη χρονιά (1978/79), όμως η Σέλτικ έκανε δικό της τον ΜακΝίλ και άφησε τον Άρτσιμπαλντ χωρίς τον μέντορά του. Ελάχιστοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν αντάξιοί του εκείνη την περίοδο στη χώρα και σίγουρα η επιλογή της Αμπερντίν για τον διάδοχό του δεν ήταν ένας εξ αυτών. Ο Άλεξ Φέργκιουσον είχε απολυθεί λίγους μήνες νωρίτερα από τη Σεντ Μίρεν, είχε τη φήμη του ξεροκέφαλου προπονητή που χρησιμοποιεί εκφοβιστικές τακτικές προς τους παίκτες του και πάνω από όλα είχε κάκιστη σχέση με τον Χάρπερ, με τον οποίον τον χώριζαν μόλις έξι χρόνια.
Πράγματι η πρώτη σεζόν κύλησε μέτρια, η ομάδα κατρακύλησε στην 4η θέση της βαθμολογίας κι έχασε στον τελικό του Λιγκ Καπ από τη Ρέιντζερς, όμως το επιθετικό δίδυμο τα πήγε ακόμα καλύτερα, έχοντας μόνο στο πρωτάθλημα συνολικά 32 γκολ, 13 εκ των οποίων άνηκαν στον Άρτσιμπαλντ, στην παραγωγικότερη έως τότε σεζόν του. Λίγοι πίστευαν ότι αυτές οι επιδόσεις έπαιρναν περαιτέρω βελτίωση, όμως η επόμενη χρονιά βρήκε την Αμπερντίν πρωταθλήτρια για πρώτη φορά μετά από 25 χρόνια, τον Άρτσιμπαλντ πρώτο σκόρερ με 22 τέρματα σε όλες τις διοργανώσεις και τον Φέργκιουσον να πανηγυρίζει τον πρώτο major title της καριέρας του!
Η αναγνώριση είχε επιτέλους έρθει, όμως οι σχέσεις των δύο αντρών δεν ήταν οι καλύτερες δυνατές. Ο νεαρός επιθετικός ήταν πλέον ανερχόμενος αστέρας, είχε κληθεί και σκοράρει με την εθνική, όμως ο προπονητής του δεν άλλαζε την αυστηρή προσέγγισή του. Στον προημιτελικό του Λιγκ Καπ απέναντι στη Σέλτικ ο Άρτσιμπαλντ έκανε χατ-τρικ και μετά το τέλος του αγώνα έτρεξε να μαζέψει την μπάλα και να φωτογραφηθεί με αυτήν, ενώ οι συμπαίκτες του κατευθύνονταν προς τα αποδυτήρια. Ο «Φέργκι» πήγε κοντά του και σε έντονο ύφος του είπε πως θέλει αυτήν την μπάλα στο γραφείο του, με τον παίκτη του να «υπακούει» και να τη σουτάρει με δύναμη από την πόρτα!
Όπως καταλαβαίνετε η μεταγραφή ήταν μονόδρομος κι ευτυχώς για τον Άρτσιμπαλντ οι ενδιαφερόμενοι ήταν πολλοί. Νικήτρια στη μάχη της απόκτησής του ήταν η Τότεναμ, που τον έφερε στο Λονδίνο έναντι 800 χιλιάδων λιρών και πέτυχε διάνα. Στα τέσσερα χρόνια που έμεινε στην ομάδα ο Σκωτσέζος ήταν πραγματικά εκπληκτικός. Με το «καλημέρα» αναδείχθηκε πρώτος σκόρερ σε ολόκληρη την κατηγορία, πήρε δύο σερί FA Cup, οδήγησε τα «Σπιρούνια» στην υψηλότερη θέση της βαθμολογίας μετά το 1971 και της χάρισε τον τελευταίο της ευρωπαϊκό τίτλο (Κύπελλο UEFA 1983/84) μέχρι και σήμερα!
Φυσικά ούτε στο Λονδίνο έλειψαν τα επιθετικά δίδυμα, με τους Γκαρθ Κρουκς και Μαρκ Φάλκο να αποτελούν εναλλάξ τον «έτερο εγώ» του Άρτσιμπαλντ, ο οποίος σε 189 συμμετοχές πέτυχε 77 τέρματα, όντας πρώτος σκόρερ του συλλόγου τις τρεις από τις τέσσερις σεζόν του εκεί. Οι εμφανίσεις του τον έκαναν μόνιμο στέλεχος της εθνικής Σκωτίας, με την οποία αγωνίστηκε μάλιστα στα τελικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1986, συνεργαζόμενος ξανά για λίγο με τον Φέργκιουσον, μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Τζοκ Στάιν.
Το καλοκαίρι του 1984 ήρθε αναμφίβολα η μεγαλύτερη πρόκληση της καριέρας του Άρτσιμπαλντ, όταν ο Τέρι Βέναμπλς τον έφερε στη Βαρκελώνη για να «μπει» στα παπούτσια του Μαραντόνα, που μόλις είχε πάρει μεταγραφή στη Νάπολι και δύο χρόνια θα έκανε δικά του το Παγκόσμιο Κύπελλο και τη Χρυσή Μπάλα. «Κατάλαβα τι σήμαινε για την ομάδα την πρώτη μέρα που μπήκα στα αποδυτήρια. Είχα συμφωνήσει να φορέσω τη φανέλα με το αγαπημένο μου 8, όμως ο Μπερντ Σούστερ προσπαθούσε να με μεταπείσει. Τότε ήταν που κατάλαβα πως δεν ήθελε να μου την πάρει, απλά φοβόταν να φορέσει την άλλη που ήταν διαθέσιμη, αυτή με το 10».
Για άλλη μια φορά ο Σκωτσέζος όμως δεν μάσησε, φόρεσε το ιερό «10» και όσον αφορά τις επιδόσεις στο πρωτάθλημα ξεπέρασε τον «άφταστο» προκάτοχό του, πετυχαίνοντας 15 τέρματα (πρώτος σκόρερ της ομάδας) και οδηγώντας την Μπαρτσελόνα στο πρώτο της τίτλο μετά από έντεκα χρόνια. «Αν σκοπός σου είναι να υποκαταστήσεις κάποιον, τότε είσαι εξαρχής χαμένος. Άλλωστε τότε ήταν αδύνατον, ήξερα πως ο Μαραντόνα ήταν θεϊκή φιγούρα. Δεν μπορείς ούτε καν να ελπίζεις σε αυτό. Πρέπει απλά να κάνεις ότι ξέρεις όσο το δυνατόν καλύτερα και να πεις δεν είμαι υποκατάστατο κανενός».
«Όταν με είχε καλέσει ο Τέρι [Βέναμπλς] ήταν το πρώτο που μου είπε. Ο Μαραντόνα φεύγει και το ίδιο και ο προπονητής Μενότι. Σε θέλω εκεί μαζί μου. Εγώ δεν ήθελα ποτέ να φύγω, ειδικά για μία τέτοια αποστολή. Είχα μόλις κατακτήσει ευρωπαϊκό τρόπαιο με την Τότεναμ και ήθελα περισσότερα. Ο πρόεδρος όμως, ο Ίρβινγκ Σκόλαρ, ήθελε τα λεφτά. Φυσικά τώρα δεν το μετανιώνω. Ήταν μία απίστευτη εμπειρία, καλύτερη από ότι θα μπορούσα να φανταστώ».
Τη σεζόν 1985/86 ο Άρτσιμπαλντ λίγο έλειψε να γίνει μύθος για τους «Μπλαουγκράνα», αφού υπήρξε πρωταγωνιστής στην πορεία της ομάδας ως τον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών. Ο Σκωτσέζος φυσικά ξεκίνησε βασικός στον μεγάλο αγώνα στο Ραμόν Σάντσεθ Πιθχουάν της Σεβίλλης και αγωνίστηκε για 100 λεπτά, περνώντας εκτός κατά τη διάρκεια της παράτασης. Η Μπαρτσελόνα έφτασε για πρώτη φορά τόσο κοντά στον κορυφαίο διασυλλογικό τίτλο, όμως έπεσε πάνω στη Στεάουα Βουκουρεστίου και στον Χελμούτ Ντουκαντάμ.
Οι φήμες λένε πως πριν τον τελικό ο τότε αντιπρόεδρος των Καταλανών, Ζοάν Γκασπάρ, υποσχέθηκε στον Άρτσιμπαλντ ένα άγαλμα έξω από το Καμπ Νου και διπλασιασμό των μισθών του αν η ομάδα του έφευγε νικήτρια, όμως τελικά δεν ήταν γραφτό. «Μας πήρε πέντε ώρες να φτάσουμε από το αεροδρόμιο στην πόλη. Ορκίζομαι είδα εκατομμύρια να ακολουθούν το λεωφορείο. Αυτό το παιχνίδι είναι η μεγαλύτερη μου απώλεια. Θα ήταν πραγματικά ιστορικό. Μου έγινε τραύμα αυτή η ήττα κι έκτοτε ζει μαζί μου για πάντα. Δεν μπορείς να φανταστείς την άσχημη αίσθηση που σου μένει όταν χάνει έναν ευρωπαϊκό τελικό».
Εκείνη τη νύχτα ο Σκωτσέζος έχασε τη σπίθα του για το ποδόσφαιρο. Την επόμενη σεζόν περιορίστηκε σε μόλις δέκα συμμετοχές και στη συνέχεια δανείστηκε στην Μπλάκμπερν, αφού οι περιορισμοί σε ξένους παίκτες και ο ερχομός των Γκάρι Λίνεκερ και Μαρκ Χιουζ τον «έδιωξαν» από τη Βαρκελώνη. Η επιστροφή στην Αγγλία ήταν κατώτερη των προσδοκιών και ο Άρτσιμπαλντ επέλεξε τον επαναπατρισμό για χάρη της Χιμπέρνιαν το καλοκαίρι του 1988, ολοκληρώνοντας ουσιαστικά το 1990 την τελευταία κανονική του αγωνιστική χρονιά σε ηλικία 34 ετών!
Στη συνέχεια «εξαφανίστηκε» από το προσκήνιο, με την οριστική απόσυρση να έρχεται τελικά το 1996 και τον εμβληματικό Σκωτσέζο να έχει αλλάξει ως τότε άλλες εφτά ομάδες, παίζοντας ελάχιστα και προετοιμάζοντας το έδαφος για τα επόμενα επαγγελματικά του βήματα. Όπως ήταν αναμενόμενο έμεινε κοντά στο ποδόσφαιρο, αναλαμβάνοντας ρόλους προέδρου, προπονητή και ατζέντη (!) χωρίς ποτέ να φτάσει στις επιτυχίες που γνώρισε ως παίκτης και το απόγειο της δόξας στην Μπαρτσελόνα.
«Μακάρι οι άνθρωποι να θυμούνται ακόμα όσα κάναμε με τον Τέρι εκεί. Ήταν απίστευτο. Την πρώτη μέρα μίλησε στους οπαδούς στα καταλανικά. Μόλις τον άκουσα είπα αν μπορεί να κάνει αυτό, τότε σίγουρα μπορώ να βάλω μερικά γκολ. Είχε σπουδαίες ιδέες και μέσα σε μερικές εβδομάδες όλοι είχαν πειστεί για τις ικανότητες του. Και όλες δούλεψαν σαν όνειρο. Για μένα ήταν μια σκληρή εμπειρία, γιατί έμοιαζα να μην ταιριάζω με την κουλτούρα τους. Οι αντίπαλοι αμυντικοί με φώναζαν μέθυσο κατά τη διάρκεια των αγώνων. Δεν πίστευαν πως θα είχα την επιρροή του Μαραντόνα και με υποτιμούσαν».
«Την πρώτη μου ημέρα φώναξα τον φροντιστή και του είπα να βάλει το όνομα μου στο ντουλάπι μου. Φάνηκε διστακτικός γιατί πάνω έγραφε το όνομα του Ντιέγκο. Μέσα είχε αφήσει ένα σωρό αρώματα και μύριζε υπέροχα. Του είπα αυτή είναι η δουλειά σου και με κοίταξε με ένα βλέμμα σαν να είχα προσβάλλει τον θεό του. Μία μέρα στην προπόνηση παίζαμε με μικρά τέρματα και σκοπός ήταν να βάλουμε γκολ, όμως όλοι άλλαζαν πολλές πάσες για να φτάσουν κοντά. Έπαιρνα τη μπάλα και σούταρα από σχεδόν 30 μέτρα. Όλοι έκαναν παράπονα πως χαλούσα το παιχνίδι, όμως έλεγα στον Βέναμπλς, αφού μας είπες πως στόχος είναι να μπει γκολ».
