Σε ένα άθλημα, που βασιλεύει η πολυπολιτισμικότητα και μοναδικό κριτήριο παραμένει το ταλέντο και η γηπεδική απόδοση, μοιάζει αδύνατο να βρει χώρο δράσης ο ρατσισμός. Πως γίνεται οι απανταχού φίλαθλοι που λάτρεψαν παίκτες διαφορετικού χρώματος και φυλής στο παρελθόν να «προσφέρουν» απανωτά κρούσματα στην σύγχρονη μοντέρνα εποχή;
Ενόψει του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2014 η FIFA ξεκίνησε, σε συνεργασία με την Fare (Football Against Racism in Europe) Network, μια από τις μεγαλύτερες αντιρατσιστικές καμπάνιες όλων των εποχών σε οποιοδήποτε άθλημα με την έυηχη και ακριβής ονομασία «No Το Racism». Ξαφνικά οι οθόνες μας γέμισαν με close-up πλάνα αστέρων του σήμερα, αλλά και του παρελθόντος, να «απαγγέλουν» το θείο αυτό μήνυμα στους ποδοσφαιρόφιλους, γεμίζοντας κάθε τηλεοπτικό χρόνο μεταξύ των αγώνων των προκριματικών και της τελικής φάσης. Από την πρώτη φορά που παρακολούθησα αυτήν την «διαφήμιση» κάτι απροσδιόριστο με έκανε να μην νιώθω άνετα. Η κάμερα ήταν τόσο κοντά στα πρόσωπα που μπορούσες να διακρίνεις κάθε ατέλεια, κάθε δυσμορφία, κάθε ψεγάδι των ποδοσφαιρικών ηρώων, αποδεικνύοντας άκομψα μεν αποτελεσματικότατα δε, πως όλοι είμαστε ίσοι όταν επιλέγουμε να ασχοληθούμε με αυτό το άθλημα, πέρα από γλωσσικά, θρησκευτικά και φυλετικά εμπόδια.
Όπως πηγάζει και από την φροϋδική ερμηνεία του ρατσισμού -του εξόχως φυλετιστή Αυστριακού Sigmund Freud-, τείνουμε να αποκυρήσσουμε και να φοβόμαστε στους άλλους ψεγάδια με τα οποία είμαστε αρκετά εξοικειωμένοι. Δεν μας τρομάζει το διαφορετικό χρώμα δέρματος ή η «ακαταλαβίστικη» γλώσσα, αλλά τα υπολείμματα που είμαστε πεπεισμένοι πως οι «περισσότερο όμοιοι» με εμάς έχουν αποτινάξει. Άλλωστε πως αλλιώς γίνεται η Premier League να έχει μετατραπεί τους τελευταίους μήνες σε έρμαιο των ρατσιστών, όταν κάθε οπαδός της Manchester City έμαθε να λατρεύει τους Kompany και Toure, της Liverpool τους Barnes και Grobbelaar, της Tottenham τους King και Campbell, της Arsenal τους Henry και Vieira, της Chelsea τους Desailly και Hasselbaink και ούτω καθεξής.
Στα δικά μου μάτια ο ρατσισμός στο ποδόσφαιρο αντιπροσωπεύει κάτι άλλο, πιο επιφανειακό αλλά το ίδιο τοξικό. Με τις ρατσιστικές προσβολές ο οπαδός εκτονώνει την μυωπική του θεώρηση γύρω από το άθλημα, ως μέσο ακραίων αντιδράσεων με θεϊκές επικλήσεις για τους ήρωες του και ακατάσχετες προσβολές για τους αντιπάλους. Σε αυτήν την βάση η ασυνείδητη φωνή του όταν βρίσκεται στις εξέδρες εξισώνει τις μολυσματικές βωμολοχίες για κάποιον και την οικογένειά του σε ρατσιστικές κραυγές όταν ο αντίπαλος είναι έγχρωμος, μουσουλμάνος ή ομοφυλόφιλος, τόσο διαφορετικός με αυτόν αλλά και τόσο ίδιος.
Συμπτωματικά αυτό το ρατσιστικό παραλήρημα λαμβάνει χώρα δύο χρονιές στις οποίες καλύτεροι παίκτες της Premier League έχουν αναδειχθεί οι Mo Salah και Virgil van Dijk, με βασικότερους ανταγωνιστές τους Sadio Mane και Raheem Sterling. Ένα 4/4, που πραγματικά δεν θα έπρεπε να αφήνει κανένα περιθώριο φυλετικού διαχωρισμού υπέρ των «λευκών ανδρών», αφού το κορυφαίο πρωτάθλημα που έχεις επιλέξει αυτοβούλως να παρακολουθείς αναδεικνύει ως κορυφαίους του το ακριβώς αντίθετο. Για να το ξεκαθαρίσω δεν υπονοώ πως και αυτό να μην συνέβαινε θα δικαιολογούσε το παραμικρό κρούσμα, αλλά με τα τωρινά δεδομένα ακόμα και ένας προπαγανδιστής συνειδητά ρατσιστής δεν έχει πια τίποτα να στηρίξει τα λόγια του.
Ποιος φταίει λοιπόν; Οι οπαδοί, οι ποδοσφαιριστές, οι ομοσπονδίες, η κοινωνία; Λίγο πολύ όλοι τους, όλοι μας. Την Παρασκευή 19 Απριλίου αρκετοί έγχρωμοι και όχι μόνο αστέρες της Premier League αποφάσισαν σε 24ωρη αναστολή της λειτουργίας των λογαριασμών τους στα social media, με το κίνημα «Enough» να επικροτείται τόσο από την FIFA όσο και από την FA. Σύσσωμη η ποδοσφαιρική κοινότητα «έτρεξε» να υποστηρίξει και να διαδώσει το μήνυμα, τονίζοντας πως μέσα από τέτοιες ενέργειες ο κόσμος δύναται να αντιληφθεί βαθύτερα το πρόβλημα και να αποφύγει παρόμοιες συμπεριφορές.
Τα πράγματα όμως δεν αλλάζουν τόσο εύκολα γιατί όπως προείπαμε δεν ευθύνεται μόνο ο οπαδός. Καλώς ή κακώς η τεράστια δημοφιλία του ποδοσφαίρου το καθιστά παντελώς ευάλωτο σε κακόβουλες ενέργειες, αφού οτιδήποτε συμβαίνει γιγαντώνεται και επηρεάζει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα αναίρεσης ή αναβολής. Κάπως έτσι η απαράδεκτη ενέργεια του Leonardo Bonucci να κατσαδιάσει τον πιτσιρικά Moise Kean, για τον πανηγυρισμό μπροστά στους οπαδούς της Cagliari, που τον είχαν προσβάλλει επανειλημμένα όχι μόνο δεν δύναται να δικαιολογηθεί υπό οποιοδήποτε πρίσμα, όμως ξεκίνησε ένα ντόμινο αντίστοιχων συμπεριφορών ανά τον κόσμο στο επόμενο δίμηνο.
Όταν η δημόσια απολογία του ήρθε λίγες εβδομάδες μετά, η κατάσταση ήταν ήδη ανεξέλεγκτη και ο Ιταλός αμυντικός δύσκολα θα αποτινάξει σύντομα το «στίγμα», που απέκτησε για χάρη της λαϊκιστικής προσπάθειάς του για λίγη παραπάνω οπαδική αποδοχή. Όπως είπε και ο Danny Rose πριν λίγο καιρό: «Το ποδόσφαιρο έχει χρόνιο πρόβλημα με τον ρατσισμό. Προσωπικά ανυπομονώ να τελειώσω την καριέρα μου, ώστε να μην ασχοληθώ ξανά με αυτό». Και με μία σύντομη ιστορική έρευνα δεν θα αργήσεις να αποδεχθείς πως ο αμυντικός της Tottenham έχει δίκιο, με την απαρχή του προβλήματος να εντοπίζεται στο 1885 (!), όταν ο Arthur Wharton έγινε ο πρώτος έγχρωμος επαγγελματίας ποδοσφαιριστής στην Αγγλία για χάρη της Darlington.
Ένα από τα πρώτα καταγεγραμμένα ρατσιστικά περιστατικά θα έρθει την δεκαετία του 1930, όταν ο τότε αστέρας της Everton, Dixie Dean, θα δεχθεί λεκτική επίθεση και θα φτάσει να γρονθοκοπήσει τον εν λόγω οπαδό, με την ομοσπονδία μάλιστα να επιλέγει να μην του επιβάλλει κάποια τιμωρία παρά τα ναζιστικά τεκταινόμενα σε όλη την Ευρώπη εκείνη την εποχή. Μάλιστα χρόνια αργότερα ο ινδικής καταγωγής παίκτης της Ipswich, Rajinder Virdee θα λάβει ειδική άδεια από την κυβέρνηση να αλλάξει το όνομά του σε Roger Verdi, αγανακτισμένος με τις ρατσιστικές προσβολές λίγο πριν φύγει οριστικά από την Αγγλία για τις ΗΠΑ.
Την δεκαετία του 1960 θα έχουμε για πρώτη φορά ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα πια ρατσιστικά παραληρήματα, με τους οπαδούς να μιμούνται τις κραυγές μαϊμούδων τις στιγμές που η μπάλα φτάνει σε έγχρωμους παίκτες. Τότε οι παίκτες της West Ham και διεθνείς με ΗΠΑ και Βερμούδα αντίστοιχα, Ade Coker και Clyde Best, υπέμειναν αυτήν την βάναυση συμπεριφορά, βλέποντας την FA και την κυβέρνηση να θεωρούν το περιστατικό ως στοχευμένη επίθεση του Εθνικιστικού Μετώπου της χώρας. Φυσικά όμως ήταν κάτι πολύ βαθύτερο, που σήμερα έχει πάρει την μορφή χιονοστιβάδας.
Το λεγόμενο και ως «ζήτημα της μαϊμού και της μπανάνας», όπου όπως στον ζωολογικό κήπο μιμούμαστε την φωνή του ζώου και προσπαθούμε να το δελεάσουμε με την τροφή του, έτσι και στο ποδόσφαιρο προσπαθούμε να εκμαιεύσουμε μια αντίστοιχη αντίδραση, χρησιμοποιώντας απάνθρωπα τα ίδια μέσα και ξεχνώντας ή αγνοώντας πως είμαστε επιστημονικά το πέμπτο είδος πηθίκου. Μπαίνοντας τώρα στην θέση του ποδοσφαιριστή οι επιλογές είναι τρεις. Η πρώτη είναι να μιμηθούμε το ζώο και να πάρουμε απρόθυμα την μπανάνα που μας έχει πετάξει (όπως έκανε εμφατικά ο Dani Alves), αντιμετωπίζοντας σχεδόν χιουμοριστικά την «ρατστιστική κατωτερότητα» του οπαδού. Η δεύτερη είναι να αντιδράσουμε μανιωδώς και συναισθηματικά, απειλώντας με φυγή από το γήπεδο και ξεσπώντας σε κλάμματα. Ενώ η τρίτη είναι να μείνουμε στωικά στο «φυλετικό κλουβί» μας και να αφήνουμε το κοινό να μας προκαλεί, καταρρακωμένοι από την απώλεια της «ελευθερίας» μας.
Την δεκαετία του 1980 λοιπόν οι «φωνές των μαϊμούδων» γέμισαν τα αγγλικά γήπεδα, με λαμπρούς αστέρες της εποχής να γίνονται αποδέκτες, όπως οι Cyrille Regis και John Barnes, ενώ αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση του Paul Canoville, που τις άκουσε από τους δικούς του οπαδούς (!) στην διάρκεια του ντεμπούτου του με την Εθνική Αγγλίας. Ενώ μόλις πρόσφατα ένα απίστευτο περιστατικό συνέβη στο γυναικείο αγγλικό ποδόσφαιρο, όπου η Sophie Jones επέλεξε με αυτόν τον τρόπο να «ενοχλήσει» την αντίπαλό της Renee Hector.
Το 2004 ο δημοφιλής πρώην παίκτης και προπονητής, Ron Atkinson, ενώ δούλευε ως ποδοσφαιρικός αναλυτής στην ITV Sport, έκανε ένα απίστευτο σχόλιο για τον Marcel Desailly, νομίζοντας πως το μικρόφωνο ήταν κλειστό: «Είναι χάλια σήμερα αυτός ο βαρεμένος χοντρός νέγρος», με την απομάκρυνσή του από τον τηλεοπτικό σταθμό να είναι άμεση. Επίσης το ίδιο έτος η Millwall έγινε η πρώτη ομάδα στην χώρα, που της επιβάλλεται χρηματικό πρόστιμο για ρατσιστική συμπεριφορά των οπαδών της, προς τον Djimi Traore της Liverpool σε έναν αγώνα για το League Cup.
Tην επόμενη χρονιά κατέφθασε στην Αγγλία για λογαριασμό της Newcastle, ένας από τους πλέον ρατσιστές ποδοσφαιριστές σε ολόκληρη την Ευρώπη, ο Emre Belozoglu, όπου αφού μέσα σε μια τριετία κατάφερε να υποπέσει σε ρατσιστικές συμπεριφορές απέναντι στους El-Hadji Diouf και Al Bangura χωρίς να γίνει αντιληπτός, τελικά ήρθε το πλήρωμα του χρόνου πίσω στην πατρίδα του, όπου μετά από ένα ακόμα τέτοιο «χτύπημα» απέναντι στον Didier Zokora της Trabzonspor, σύσσωμοι οι αντίπαλοι τον «ξυλοφόρτωσαν» ποδοσφαιρικά σε ένα viral βίντεο, που σου προσφέρει μια πρωτόγνωρη ικανοποίηση.
[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=p-m0TC_rtm0[/embedyt]
Την περασμένη δεκαετία και καθώς ο «ισλαμιστικός φόβος» εξαπλωνόταν ραγδαία ο ταλαντούχος Mido των Tottenham και Middlesbrough, έπεσε θύμα ρατσιστικών συμπεριφορών τουλάχιστον τρεις φορές κατά την παρουσία του στην Premier League, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως του είχε γίνει συνήθεια να τον αποκαλούν ως «Shoe Bomber», παρατσούκλι που του είχαν κολλήσει οι ρατσιστές. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και φέτος με αποδέκτη τον Mo Salah, όπου σε έναν αγώνα απέναντι στην West Ham οι αντίπαλοι φίλαθλοι τον αποκάλεσαν «βομβιστή» και μιμούνταν ήχους έκρηξης.
Το 2009 σε έναν αγώνα μεταξύ Stoke και Blackpool, ο επιθετικός της δεύτερης, Jason Euell, παρίστανε τον τραυματία ώστε να γίνει αλλαγή και να επιτεθεί σε έναν οπαδό που τον προσέβαλλε επανειλημμένα πίσω από τον πάγκο της ομάδας του, με την Stoke να απολογείται δημοσίως και την FA να επικροτεί σιωπηλά την κίνησή του, αρνούμενη να επιβάλλει οποιαδήποτε τιμωρία. Στην ευρύτερη περιοχή πέντε χρόνια αργότερα οι οπαδοί της Port Vale σε ένα παροιμιώδες ρατσιστικό κρεσέντο εμπόδισαν την πρόσληψη του Hasselbaink ως προπονητή, παρά την ανακοίνωση της συμφωνίας των δύο πλευρών από την διοίκηση. Ενώ το 2015 οι εκδρομείς οπαδοί της Chelsea στο Παρίσι ενόψει μιας αναμέτρησης με την Paris Saint-Germain, μπήκαν στο μετρό σπρώχνοντας έναν έγχρωμο φοιτητή και τραγουδώντας, «ρατσιστές, ρατσιστές, γιατί έτσι μας αρέσει», με αποτέλεσμα να τρομοκρατήσουν τους επιβάτες.
Πέρα όμως από τα γεγονότα με τους οπαδούς την τελευταία δεκαετία είχαμε και δύο σοβαρά κρούσματα εντός γηπέδου, με το πρώτο να αφορά την κόντρα των Luis Suarez και Patrice Evra, με τον Ουρουγουανό να τον αποκαλεί «negrito» και να εξοργίζει τον Γάλλο, λέγοντας απολογούμενος στην FA πως στην χώρα του είναι μια άκρως διαδεδομένη έκφραση που δεν έχει ρατσιστικό χαρακτήρα, όμως να μην πείθει και να τιμωρείται. Ενώ αντίστοιχη μοίρα είχε η κίνηση του John Terry να επιτεθεί λεκτικά με απαράδεκτους χαρακτηρισμούς στον Anton Ferdinand, με τον μεγαλύτερο αδερφό του Rio να μπαίνει στον «καυγά» μετά και την κίνηση του Ashley Cole να υπερασπιστεί τον αρχηγό του.
Κάπως έτσι φτάνουμε στο σήμερα, με τα γνωστά γεγονότα απέναντι σε Sterling, Aubameyang, Hudson-Odoi, Antonio και σύσσωμη την Εθνική Αγγλίας στον αγώνα ενάντια στο Μαυροβούνιο, ενώ παρόμοιες συμπεριφορές αντιμετώπισαν στα social media παίκτες όπως οι Lyle Taylor, Mariappa, Deeney, Kabasele, Aneke, Billing και Lingard. Σε ένα ακόμα αξιοσημείωτο γεγονός υπάρχουν και οπαδοί που σκαρώνουν ρατσιστικά και σεξιστικά στιχάκια υπέρ των «προσόντων» των παικτών τους, όπως αυτά για Lukaku και Mina, με την βλακεία να επιβεβαιώνεται ακόμα μια φορά πως είναι ανίκητη.
Ας μπούμε όμως στο διά ταύτα, του τι πρέπει να συμβεί για να αλλάξει η κατάσταση. Ο πρόεδρος της UEFA, Aleksander Ceferin, κάλεσε τους διαιτητές να γίνουν πιο γενναίοι και αν χρειαστεί να διακόψουν τα παιχνίδια αν αντιληφθούν ακραίως ρατσιστικές συμπεριφορές, ενώ κάτι παρόμοιο (αποχώρηση) απείλησε πως θα κάνει ο Harry Kane αν ακουστούν ξανά ρατσιστικά συνθήματα κατά των έγχρωμων συμπαικτών του στην Εθνική. Για τον Sterling, που βραβεύτηκε πριν λίγες ημέρες για την μαζική ανάδειξη του προβλήματος και την δράση του, η αποχώρηση ή διακοπή δεν είναι λύση γιατί κατά κάποιον τρόπο δεν δείχνει αντίδραση, αντιπροτείνωντας την αφαίρεση έως και εννέα βαθμών, κάτι που βρίσκει σύμφωνο και τον Antonio. Τέλος η Guardian πριν λίγες ημέρες ενημέρωσε για την δημιουργία εξειδικευμένης ερευνητικής ομάδας και τηλεφωνικής γραμμής, με σκοπό να αναδείξει ακόμα και την παραμικρή ρατσιστική συμπεριφορά στον ποδοσφαιρικό χώρο.
Αν εσύ εκεί έξω διαβάζεις αυτό το κείμενο και όλα όσα κυκλοφορούν σε όλα τα ευρωπαϊκά μέσα, δώσε προσοχή. Υπάρχουν συνειδητά ρατσιστές οπαδοί, όμως όλοι μπορούμε να γίνουμε ασυνείδητα στον «βωμό» της ποδοσφαιρικής ικανοποίησης. Αυτά τα κείμενα μας αφορούν όλους και απευθύνονται στις καρδιές και τα μυαλά μας. Δεν περιορίζονται στην μειοψηφία των ρατσιστών, αλλά σε όλους τους οπαδούς. Γιατί εσύ φίλαθλε μπορείς, δεν είσαι ρατσιστής!
