Μετά από μια ποδοσφαιρική Οδύσσεια σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και αμέτρητες τακτικές αναζητήσεις ο Javi Gracia φαίνεται πως βρήκε στην Watford το τέλειο έδαφος για να αποτυπώσει την προπονητική του ιδιοφυΐα και τα αποτελέσματα το επιβεβαιώνουν.
Ήταν Πρωτομαγιά του 1970 όταν στην Παμπλόνα της Ισπανίας γεννήθηκε ο Javi Gracia και ήδη από την ηλικία των εφτά ετών βρέθηκε στην ακαδημία της Osasuna, όπως ορίζουν οι άγραφοι νόμοι της περιοχής. Του άρεσε να παίζει στο κέντρο χρησιμοποιώντας κυρίως το μυαλό του, αφού το ξερακιανό και ψηλό κορμί του τον έκαναν να μοιάζει ακατάλληλος για το άθλημα. Στην καριέρα του έγραψε 430 συμμετοχές με πάνω από τις μισές να είναι στην μεγάλη κατηγορία του ισπανικού πρωταθλήματος. Τα καλύτερα του χρόνια τα πέρασε στην Athletic Bilbao, που έφτασε μέχρι τις κλήσεις της Εθνικής Κ-21, και στην Lleida όπου την σεζόν 1992/93 την οδήγησε στην Primera Division μετά από 40 χρόνια, σκοράροντας 12 φορές παρά το γεγονός πως αγωνιζόταν ως αμυντικός μέσος!
Μετά το κρέμασμα των παπουτσιών του σε ηλικία μόλις 34 ετών, o Gracia εντάχθηκε άμεσα στις ακαδημίες της Villareal ως μέλος του προπονητικού τιμ. Ήθελε να μελετήσει το παιχνίδι στα «γεννοφάσκια» του και παράλληλα με τις συνεχείς σπουδές του στο αντικείμενο να εφαρμόσει τις τακτικές του απόψεις σε όσο το δυνατόν πιο πρώιμο στάδιο. Στην πρώτη ευκαιρία που του δόθηκε την σεζόν 2006/07, αποφάσισε να κάνει το επόμενο βήμα αναλαμβάνοντας την Pontevedra που αγωνιζόταν τότε στην Segunda Division B, την τρίτη τη τάξει κατηγορία της χώρας.
Αν και καθόταν πρώτη φορά σε πάγκο πρώτης ομάδας ο Ισπανός τεχνικός τα πήγε περίφημα κατακτώντας την 1η και την 2η θέση αντίστοιχα στις δύο χρονιές που έμεινε στον σύλλογο, χωρίς όμως να καταφέρει να ανεβάσει τον σύλλογο στην Segunda Division γνωρίζοντας αμφότερους αποκλεισμούς στα play-off ανόδου. Η σκληρότητα της κατηγορίας και το χαμηλό επίπεδο δεν του προσέφεραν πολλά σε τακτικές γνώσεις, όμως εκεί γνώρισε το ποδοσφαιρικό του «παιδί», ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Βραζιλιάνο Charles -παίζει πια στην Eibar-, ενώ στο ρόστερ υπήρχε και ο Igor de Souza, που φόρεσε μετέπειτα την φανέλα του Πανθρακικού, πετυχαίνοντας 24 γκολ σε δύο σεζόν στην Ελλάδα.
Ότι δεν κατάφερε με την Pontevedra ήταν γραφτό να το επιτύχει με την Cadiz, την οποία ανέλαβε τον Ιούνιο του 2008 και στο τέλος της σεζόν πανηγύρισε τον προβιβασμό, με πρωτεργάτες τον πρώην διεθνή Diego Tristan και τον νυν τερματοφύλακα της Real Madrid, Kiko Casilla. Παρά τον θρίαμβο του πρώτου του χρόνου ο Gracia τον Ιανουάριο θα απομακρυνθεί από το πόστο του, με την ομάδα τελευταία και καταδικασμένη στον άμεσο υποβιβασμό της από την Segunda Division.
Η πρώτη του απόλυση ήταν γεγονός και την εσωτερική του αμφισβήτηση ήρθε να διακόψει η πρόταση της Villareal B, ώστε να καθοδηγήσει το άκρως ταλαντούχο της σύνολο στα «αντρικά» μονοπάτια της δεύτερης κατηγορίας της Ισπανίας. Ποιους παίκτες απογείωσε ο 48χρονος πια τεχνικός στην παρουσία του εκεί; Τους Gerard Moreno, Manu Trigueros, Jaume Costa και Mario Gaspar, που τότε ήταν όλοι κάτω από 20 χρονών και πια έχουν στην πλάτη τους μια σπουδαία επαγγελματική καριέρα.
Το ταξίδι του μακρυά από την Ισπανία θα ξεκινήσει το επόμενο καλοκαίρι και η επιλογή του Javi Gracia θα είναι ο Ολυμπιακός Βόλου του Αχιλλέα Μπέου, που μετά από μια εντυπωσιακή πορεία την προηγούμενη σεζόν ετοιμαζόταν πυρετωδώς για τα πρώτα ευρωπαϊκά παιχνίδια της ιστορίας του. Αν και θα μείνει μόλις για τέσσερις αγώνες στον πάγκο, έλεω του σκανδάλου Koriopolis, θα παρουσιάσει σπουδαία δείγματα με ένα καλοδουλεμένο 4-2-3-1 με τον Αργεντινό Juan Martin σε ρόλο Target Man και τον ακραίο Mario Breska να γίνεται δεύτερος επιθετικός, όταν ο Javier Umbides βρισκόταν στα δεξιά του κέντρου στον ελεύθερο ρόλο που είχε. Ο απολογισμός του ήταν τρεις νίκες και μία ισοπαλία, που μεταφράζονται σε δύο πειστικές προκρίσεις εναντίον των Rad -κορυφαίος της παίκτης τότε ο Luka Milivojevic- και Differdange.
Από την πρώτη στιγμή αγάπησε την Ελλάδα και πείστηκε να παραμείνει παρά την αρνητική φήμη που έλαβε το πρωτάθλημα, αποδεχόμενος την πρόταση της Κέρκυρας. Φυσικά η νησιώτικη ομάδα δεν είχε υλικό αντίστοιχο του Ολυμπιακού Βόλου και σχεδόν κανέναν ισπανόφωνο παίκτη, πέρα από τον Jon Erice και τον Juan Martin, που ακολούθησε τον προπονητή του. Το 4-2-3-1 παρέμεινε ως αγαπημένη διάταξη και το παιχνίδι βασίστηκε εξ’ ολοκλήρου στις αντεπιθέσεις. Το τέλος της σεζόν βρήκε τον σύλλογο να παραμένει στην κατηγορία και να παρουσιάζει εξαιρετικό πρόσωπο στα εκτός έδρας ματς, αποφεύγοντας την ήττα απέναντι σε Ολυμπιακό, ΠΑΟΚ και Αστέρα Τρίπολης και αποτελώντας δύσκολο εμπόδιο για οποιαδήποτε ομάδα.
Στο καλό πρόσωπο που παρουσίασε στην χώρα μας θα ποντάρει τότε η Almeria και θα πετύχει διάνα φτάνοντας με τον Gracia ως την αναπάντεχη άνοδο στην Primera Division. Εκεί θα αξιοποιήσει πλήρως τον σπουδαίο Αργεντινό επιθετικό Leonardo Ulloa, με συμπρωταγωνιστές του τρεις παίκτες, καθαρά δικές του επιλογές. Εκτός του αγαπημένου του Charles, στην ομάδα θα έρθουν οι ταλαντούχοι Iago Falque, που προπονούσε στην Villareal B, και Aleix Vidal, που τον εντυπωσίασε τον προηγούμενο χρόνο με την φανέλα του Πανθρακικού στην Superleague. Εκεί για πρώτη φορά ο ταλαντούχος τεχνικός θα αλλάξει λίγο την φύση του 4-2-3-1 με τους ακραίους του κέντρου να είναι καθαροί wingers με εξίσου καλές αμυντικές αρετές και το «δεκάρι» του (Fernando Soriano) να μην αναλώνεται σε όλα τα μήκη και πλάτη του γηπέδου. Αποτέλεσμα 28 νίκες σε 46 παιχνίδια σε όλη την σεζόν!
Ο προβιβασμός δεν ήταν ικανός να φέρει μια επιτυχή συμφωνία για επέκταση του συμβολαίου του και τελικά ντεμπούτο στην Primera Division θα κάνει με την πρώτη του αγάπη, την Osasuna. Με περιορισμένους πόρους, μηδενική επιρροή σε μεταγραφικά θέματα και ελάχιστη γνώση στο υπάρχον ρόστερ, το εγχείρημα του πίσω στην Παμπλόνα μοιάζει καταδικασμένο να αποτύχει. Η επιλογή του μάλιστα να γυρίσει στο «παλιό» του 4-2-3-1, βάζοντας τον επιθετικό Alvaro Cejudo στα δεξιά ώστε να χωρέσει μαζί με τον παραγωγικό σκόρερ Oriol Riera θα αποδειχθεί αποτυχημένη, με την ομάδα παρά τα θετικά σημάδια στα μέσα της σεζόν (νίκη με 3-0 εναντίον της μετέπειτα πρωταθλήτριας Atletico Madrid) να πέφτει κάτω από την ζώνη του υποβιβασμού τρεις αγωνιστικές πριν το τέλος και να «αποχαιρετά» την κατηγορία στο φινάλε της περιόδου.
Ο σύλλογος της Παμπλόνα δεν θα παρασύρει και τον Gracia πίσω στην Segunda Division. Η Malaga θα αποφασίσει να επενδύσει στο ταλέντο του και στα δύο χρόνια που θα καθίσει στον πάγκο της θα «ψηλώσουν» αμφότεροι ποδοσφαιρικά. Ο Ισπανός τεχνικός θα παραλάβει ένα ικανότατο ρόστερ με παίκτες όπως οι Duda, Darder, Juanmi, Castillejo και Amrabat, και θα προσφέρει θέαμα και ουσία, τερματίζοντας στην 9η θέση του πρωταθλήματος. Όσον αφορά το σύστημα θα ακολουθήσει την «συνταγή Almeria» βάζοντας στα άκρα νεαρούς wingers με ταχύτητα και μεγάλη ικανότητα στο ένας εναντίον ενός στο αγαπημένο του 4-2-3-1. Επίσης για πρώτη φορά θα κάνει τόσο εκτενές rotation με 20 παίκτες να παίζουν τουλάχιστον 15 παιχνίδια, αλλά να χάνει την πρόκριση στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις λόγω της ευάλωτης άμυνας του, που κράτησε το μηδέν μόλις στο 1/5 των παιχνιδιών της.
Τα κατορθώματά του την επόμενη σεζόν μοιάζουν ακόμα πιο εντυπωσιακά, αφού παρά τις πωλήσεις αρκετών «αστεριών» του για περισσότερα από 50 εκατομμύρια λίρες θα καταφέρει να τερματίσει ακόμα ψηλότερα στην βαθμολογία δείχνοντας αρετές προσαρμοστικότητας. Το καλοκαίρι θα φέρει στην ομάδα τον δικό του Charles και θα αλλάξει το σχήμα σε ένα ασύμμετρο 4-4-2 με κύριο άξονα επίθεσης την δεξιά πλευρά, ενώ στο κέντρο θα χρησιμοποιήσει πιο κλασικούς αμυντικούς χαφ που θα ανεβάσουν τα ποσοστά κατοχής κατακόρυφα. Το rotation θα λάβει πια διαστάσεις «χιονοστιβάδας» με 23 παίκτες να παίρνουν τουλάχιστον 14 ματς και 29 (!) να χρησιμοποιούνται συνολικά.
Αστόχως το Καλοκαίρι του 2016 θα αφήσει την Ανδαλουσία λέγοντας «ναι» στην πλουσιοπάροχη προσφορά της «παρακμαίουσας» Rubin Kazan. Από την πρώτη στιγμή συνάντησε ένα εντελώς ανομοιογενές σύνολο και για να λύσει το πρόβλημα έφερες αρκετούς παίκτες που γνώριζε καλά με τους Sanchez, Rochina, Jonathas, Samu Garcia και Song να καταφθάνουν στην παγωμένη «Kazan Arena». Οι γηγενείς ποδοσφαιριστές όμως δεν είδαν με καλό μάτι αυτήν την αλλαγή και δεν συνδυάστηκαν ποτέ αρμονικά. Η ομάδα δεν βρέθηκε ποτέ πάνω από την 8η θέση -τερμάτισε 9η τελικά-, το ασύμμετρο 4-4-2 αποδείχθηκε καταστροφικό, η αμυντική λειτουργία ήταν μηδαμινή και ο Gracia πειραματίστηκε όσο ποτέ άλλο τελειώνοντας την σεζόν με ένα αντιαισθητικό 3-5-2, με το συμβόλαιό του να λύνεται κοινή συναινέσει.
Φτάνοντας στο τελευταίο μέρος της ανάλυσης τον Ιανουάριο του 2018 θα κληθεί να αντικαταστήσει στην Watford έναν τεχνικό με παρόμοια χαρακτηριστικά με τον ίδιο, τον Marco Silva. Καταγωγή από Ιβηρική Χερσόνησο, στην πέμπτη δεκαετία της ζωής του και με θητεία στο ελληνικό πρωτάθλημα. Εκεί θα συναντήσει παίκτες που θαύμαζε ως αντιπάλους, όπως οι Χολέμπας, Καρνέζης, Doucoure και Deulofeu, ενώ θα «ερωτευτεί» με την πρώτη ματιά τον Roberto Pereyra που ως τότε δεν είχε αγωνιστεί ούτε ένα ολόκληρο 90λεπτο! Η προσαρμογή στην αγγλική πραγματικότητα θα είναι δύσκολη και οι εναλλαγές μεταξύ 4-2-3-1 και 3-4-2-1 ώστε να αξιοποιηθούν στο μέγιστο Zeegelaar, Χολέμπας, Janmaat και Femenia θα δημιουργήσουν αστάθεια. Με μόλις τέσσερις νίκες σε 14 αγωνιστικές η θέση του για την αρχή της φετινής αγωνιστικής περιόδου δεν έμοιαζε καθόλου σίγουρη.
Ο ίδιος όμως δεν θα «μασήσει» και θα ζητήσει χρόνο να προετοιμάσει τους «Hornets» για μεγάλα πράγματα. Παρά το ρευστό που θα φτάσει από τις πωλήσεις θα ξοδέψει ελάχιστα, κυρίως για να φέρει τους συμπατριώτες του Deulofeu (κανονική μεταγραφή μετά από δανεισμό) και Marc Navarro. Το σύστημα θα αλλάξει ριζικά σε ένα εξαιρετικά καινοτόμο 4-4-2 με τέσσερις κεντρικούς χαφ να εναλλάσσουν σε φάση επίθεσης και άμυνας ρόλους, τα μπακ να πατάνε επί 90 λεπτά περιοχή και τους Deeney και Gray να θυμίζουν την συνεργασία Charles-Ulloa (Almeria) στην επίθεση. Αποτέλεσμα αυτού μια ανεπανάληπτη επίδοση με «4 στα 4» στις πρώτες στροφές της Premier League και έναν απόλυτο θρίαμβο με ανατροπή απέναντι στην Tottenham.
Παρά την ήττα από την Arsenal η Watford παραμένει αρκετά ψηλά στην βαθμολογία. Η ενδεκάδα δεν αλλάζει ποτέ (μοναδική διαφορά η αναγκαστική αντικατάσταση του τραυματία Janmaat με τον Navarro), το σύνολο επικαλύπτει τις προσωπικότητες των παικτών και όλοι έχουν ταυτιστεί με τα θέλω του προπονητή τους. Η ομάδα παίζει με την άμυνα ψηλά και πιέζει για την άμεση επανάκτηση της μπάλας θέλοντας να επιτεθεί με πολλούς παίκτες γύρω από το βασικό focal point, τον Deeney. Η κατοχή φτάνει το 44,4% και η επιτυχία στις πάσες το 70%, όμως αυτό δεν σημαίνει πως το κέντρο δεν λειτουργεί επαρκώς.
Οι «Hornets» είναι η κορυφαία ομάδα της κατηγορίας σε επιθέσεις από τον άξονα (31%), η δεύτερη σε επιτυχημένες μακρινές μπαλιές και σε κλεψίματα (15,3 ανά ματς) και αυτήν την στιγμή είναι αυτή που αντικαθιστά την Manchester United στο «big-6» του πρωταθλήματος. Ο Χολέμπας είναι πρώτος σε ασίστ σε όλη την κατηγορία, οι Capoue και Kabasele πρώτοι σε κλεψίματα, ενώ ο ξεχασμένος πέρυσι Pereyra έχει ήδη τρία γκολ και πάει για ρεκόρ καριέρας, αφού ποτέ δεν έχει ξεπεράσει τα πέντε σε μια σεζόν. Πάνω από όλα όμως ο Javi Gracia, που αναδείχθηκε κορυφαίος προπονητής της λίγκας τον Αύγουστο, πιστώνεται την εντυπωσιακή βελτίωση της ομάδας σε κάθε τομέα και δείχνει πιο ώριμος από ποτέ να αναγνωριστεί ως ένας ακόμα tactical genius μεταξύ των προπονητών της Premier League.
